Dwór Bystramów w Bystrampolu

(na podstawie: Roman Aftanazy "Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej-Województwo trockie",Tom 3.)

"W ciągu ostatnich kilku wieków, do 1940 r. dzieje Bystrampola, położonego w odległości 15 km od Poniewieża przy trakcie wiodącym z kowna do Rygi, wiążą się ściśle z losami rodziny Bystramów, która miejscowości tej nadała nazwę. Zarówno według heraldyków, jak też tradycji rodzinnej opartej na domowym archiwum, Bystramowie h. Tarnawa, wywodzili sie z Prus, Jedna ich gałąź osiedliła się z czasem w Lubelskiem, gdzie znana była już w XV w., inna zaś w Kurlandii, skad przybyła na ziemie Wielkiego Ksi. Litewskiego. Protoplastą litewskiej gałęzi Bystramów był Jan Kazimierz Bystram, dworzanin króla Władysława IV, wnuk Krzysztofa, marszałka dworu księcia kurlandzkiego Wilhelma, lennika Rzeczypospolitej. Za liczne zasługi otrzymał on od monarchy w 1645 r. 26 włók w wójtostwie orwejtowskim i w Dowkojniach, a także wieś Żwirblany. Inni potomkowie Krzysztofa Bystrama nie opuscili Kurlandii i tam się zniemczyli.
Jan Kazimierz Bystram miał dwóch synów: Jana Ewalda i Ottonara Aleksandra. Niemieckie imiona nosili oni po matce, z domu von Heyking. Ottonar Aleksander powrócił do Kurlandii, podczas gdy Jan Ewald został w Żwirblanach, ożeniwszy się z Polską Anną Święcicką. Piastował on urząd czesnika inflanckiego. W latach 1695-1701 nabył od rodziny Gruździów dwa folwarki o nazwie Borkłojmie, położone w rozległej dolinie rzeki Jody. [...] W II połowie XVIII w. Borkłojmie przemianowane zostały przez właścicieli na Bystrampol. [...]
[...] W 1863 r. władze carskie uwięziły Karola Bystrama za udział w powstaniu jego syna Władysława, a wszystkie należące do niego majątki obłożyły sekwestrem. Dzięki przypadkowej interwencji jednego z wpływowych arystokratów rosyjskich, po kilku latach Bystramom udało się dobra odzyskać. [...] Reforma rolna przeprowadzona przez rząd litewski w 1925 r., [...] rozparcelowała folwark, pozostawiając w Bystrampolu tylko 84 ha ogólnego obszaru. Do 1940 r. okrojony Bystrampol był własnością małoletnich podówczas synów Tadeusza-Aleksandra i Eugeniusza Bystramów. W 1945 r. wszyscy Bystramowie po 300-letnim pobycie na ziemiach Wielkiego Ks. Litewskiego, wyjechali do Polski. [...]
Prawie do połowy XIX w. Bystrampol-w stosunku do swych rozległych obszarów zajmujących wówczas 4425 ha powierzchni, do czego dochodziły folwarki położóne w pow. Wiłkomierskim o powierzchni ok. 2000 ha oraz obszary lesne na Białej Rusi-miał siedzibę stosunkowo skromną. Około 1845 r. Karol Bystram zdecydował się więc założyć tam pańską rezydencję, odpowiadajacą wielkości fortuny. Nie było to zadanie łatwe, gdyż Bystrampol lezał na terenie równinnym, niskim, niczym nie urozmaiconym, z wysokim poziomem wód gruntowych. Stary istniejący dotąd dwór był drewniany, połaczony krytym korytarzem ze stojacą obok kuchnią. Do budowy nowego, wzniesionego w miejscu dawnego, użyto cegły, zaś do budowy budynków gospodarczych-kamienia. Dom mieszkalny ukończony został ok. 1850 r. lecz budowa całej rezydencji, wraz z urządzeniem parku, trwała do 1863 r.
Nowy dwór, utrzymany w stylu klasycystycznym, dziewięcioosiowy, dukondygnacyjny, miał plan prostokata i kryty był wysokim czterospadowym dachem gontowym. Do trójosiowej środkowej części od strony podjazdu przylegał arkadowy ganek wejściowy, na którym wspierały się cztery kolumny, dźwigający gładki trojkatny front. Elewacja ogrodowa dworu nie zawierała żadnego występu.[...] Zewnętrzna ściany pokrywał gładki tynk z boniowanymi narożnikami. Poziomy gzyms, biegnący wokół całego domu, oddzielał kondygnację górną budynku od dolnej. Jako szczegóły dekoracyjne występowały poziome naczółki, umieszczone nad oknami parteru, oraz trójkątne pierwszego piętra. [...] Dwór zbudowany został w miejscu poprzedniego z pełnym wykorzystaniem perspektywy wjazdowej i dawniej już istniejącej alei lipowej. W poowie XIX w., założony jednak został nowy park angielski o powierzchni 3 ha. Przy zachowaniu dawnych stawów, w parku wykonane zostały nowe, przezrucono przez nie dekoracyjne mostki, zasadzono młode drzewa. Po obu stronach wjazdowego gazonu stanęły budynki spichrza oraz stajni koni wyjazdowych. [...]"